सिन्धुलीगढी घुमेर हेर्दा सुन्तलीमाई... निराशै लाग्यो मलाई त ! नारायण अधिकारी/उज्यालो ।

सिन्धुलीगढी घुमेर हेर्दा सुन्तलीमाई... निराशै लाग्यो मलाई त !

सिन्धुली, मंसिर ९ – ‘सिन्धुलीगढी घुमेर हेर्दा सुन्तलीमाई कतिमा राम्रो दरबार, मार्‍यो नि मायाले मार्‍यो...’ कृष्णविक्रम थापाले २०३७ सालमा रेडियो नेपालमा गाएको यो गीतले सिन्धुलीगढी दरबार जीर्ण हुँदा पनि त्यसको महत्व र सुन्दरतालाई चिरस्थायी बनाएको छ । विजय किल्लामा बसेर चियाउँदा दरबारको मनमोहक दृश्य देखेपछि लेखिएको गीतमार्फत उहाँले सिन्धुलीगढीलाई मानिसको मुखमुखमा झुण्डिने बनाउनुभयो । 

१८२४ सालमा अंग्रेज फौजलाई हराएर चर्चा कमाएको यो ठाउँ अहिले ओझेलमा छ । दुईसय पचास वर्ष पुरानो ऐतिहासिक सिन्धुलीगढीमा पर्यटनको निकै सम्भावना भएपनि राज्यले उपेक्षा गरेको सिन्धुलीगढी संरक्षक समितिका संरक्षक केशवराज आचार्यले बताउनुभयो । ‘एक सय वर्ष पुगेपछि राज्यले यस्ता महत्वपूर्ण ऐतिहासिक ठाउँलाई संरक्षण गर्नु पर्ने हो तर राज्यलेनै उपेक्षा गरेको छ’ संरक्षक केशवराज आचार्यले भन्नुभयो । सरकारले पयर्टन वर्ष तथा घुमफिर वर्ष मनाउँदा पनि सिन्धुलीगढी क्षेत्रलाई उपेक्षा गरेको उहाँको भनाई छ । राज्यले वेवास्ता गरेपनि विभिन्न काम र बहानामा सिन्धुली पुग्दा वा त्यो बाटो भएर आवतजावत गर्दा सिन्धुलीगढी घुम्न पुग्नेहरु भेटिन्छन् । वनभोज खानेगरी सपरिवार सिन्धुलीगढी पुगेका चितवनका धु्रब पौडेलले इतिहास र गीत सुनेर आफु सिन्धुलीगढी पुगेको बताउनुभयो । ’तर गीतमा सुनेजस्तो राम्रो रहेनछ’ पौडेलले व्यंग्य गर्नुभयो ‘अब गीत पनि यस्तो बनाउनुपर्ला जस्तो छ, सिन्धुलीगढी घुमेर हेर्दा सुन्तलीमाई निराशै लाग्यो मलाई त ।’ त्यत्रो ऐतिहासिक महत्व बोकेको सिन्धुलीगढीलाई नराम्रो भन्न खोजेको नभइ दरबारको यस्तो जीर्ण अवस्थाले मन पोलेको उहाँको भनाई छ । सरकारले केही नगरेपनि स्थानीयवासिन्दाले संरक्षण गर्नुपर्ने पौडेलको भनाई छ । 

यस्तो छ पर्यटकीय सम्भावना तर राज्यले गर्‍यो वेवास्ता

झण्डै तीन हजार वर्गमिटर क्षेत्रफल भएको सिन्धुलीगढीमा पर्यटकीय सम्भावना धेरै छ । काठमाडौंबाट बिपी राजमार्गको रमणीय नागबेली बाटो हुँदै सिन्धुलीगढी १ सय ३० किलोमिटरमा पुग्न सकिन्छ । सिन्धुलीमाढीबाट २० किलोमिटर उत्तरमा रहेको यो ऐतिहासिक गढी र दरबारको दर्शन गर्न पाइन्छ । बिपी राजमार्गको नागबेली बाटो हुँदै मोटरमा हुइकिँदै केही घन्टामै तराईबाट समेत त्यहाँ पुग्न सकिन्छ । त्यहाँबाट तराईका मनोरम फाँट र उत्तरका हिमालको रमणीय दृश्य पनि हेर्न सकिन्छ । 

गढीको डाँडोमा पुग्ने बित्तिकै जोकोहीको मनपनि चङ्गाजस्तो फुरुङ्ग भइहाल्छ । गढीडाडाँको चिसो, मनै छुने हावाले पर्यटकलाई नलोभ्याउने सायदै होला । गढी क्षेत्र नजिकैको सोला भन्ज्याङ्बाट हुस्सुसँग लुकामारी खेल्न र हुस्सु नलागेर खुलेको बेला गौरिशंकर हिमाललाई नजिकैबाट हेर्न सकिने स्थानीय राजेश कार्कीले बताउनुभयो । पुर्खाको वीरताको इतिहास आफैले हेर्न अनि गर्मीको बेला तराइको गर्मी छल्न र हिमाल हेर्न पर्यटक पुग्ने गरेको उहाँको भनाई छ ।  

गढी परिसरमै रहेको सिद्धबाबाको मन्दिर छ । जहाँ एकसय १२ वर्ष पुरानो घण्टी पनि छ । भर्खरै बनाइएको वनभोज स्थलले पर्यटक बढाउन सघाएको छ । त्यस्तै पुरानो शिलालेख पनि भेटिन्छ । 

२४ सय अंग्रेज फौजलाई हराएको गढीको इतिहास 

‘२४०० अंग्रेज फौजको नेतृत्व गर्दै आएका कप्तान किनलक नेपालीको निशानामा परे । नेपाली सेनाको नेतृत्व गरेका वंशु गुरुङ किनलक नेतृत्वको अंग्रेज फौजलाई हराउन आतुर थिए । वंशुले आदेश दिए्, ‘नर्हानु, हारेर नआउनु ।’ होचा कदका मस्सुर ठानिएका नेपाली सैनिकले छाती फुलाउँदै शत्रु अंग्रेज सेनामाथि धावा बोले । गोर्खाली सेनाले छापामार शैलीबाट सामरिक सिन्धुलीगढीमा अंग्रेज सेनालाई धुलोपिठो पारेर लखटेका थिए । यो घटना १८२४ साल कात्तिक २४ गतेको हो । 

अंग्रेजी फौजको त्यो हार दक्षिण एसियाकै पहिलो हार थियो । हो, त्यही ऐतिहासीक ठाउँ जसले विश्वमै साम्राज्य जमाएको ब्रिटिस सेनालाई धपाएको थियो । जहाँ वीर गोर्खाली सेनालाई त्यो ठाँउका अरिङगाल, अल्लो, सिस्नोले पनिसहयोग गरेका थिए । अरिङगालले चिलेर, सिस्नोले पोलेर, अल्लोले लिसो टाँसिएर अंग्रेजलाई धपाउन सघाएको अन्वेषणकर्ता सागर कुमार ढकालले उज्यालोअनलाइनलाई जानकारी दिनुभयो । 

सिन्धुलीगढी संरक्षक समितिका संरक्षक आचार्यका अनुसार पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकिकरणमा बाधा पुर्‍याउन काठमाडौंका तत्कालिन राजालाई सहयोग गर्न आएका ब्रिटिस फौजलाई हराउन नेपाली फौजले यो ठाउँमा गढी बनाएको थियो । १८२४ साल कात्तिक २४ गते किनलकको नेतृत्वमा आएको ब्रिटिस सेनालाई गोरखाली सेनाले सिन्धुलीगढीबाट धपाएको थियो । 

१८७३ सालमा सुरु नेपाल अंग्रेज युद्घको समयमा सिन्धुलीगढीको सामरिक महत्वलाई बुझेर भीमसेन थापाले सिन्धुलीगढीमा कानुनी रूपमा एउटा स्थायी सैन्य छाउनीको व्यवस्था गर्नुभएको थियो । १८८६ सालको माघमा नेपालका भीमसेन थापा पत्नी भक्तकुमारी देवीसहित सिन्धुलीगढीमा गारद सलामी लिएका थिए । 

संरक्षणमा स्थानीय बासिन्दा सक्रिय

सिन्धुलीगढी संरक्षणका लागि स्थानीय बासिन्दाले सिन्धुलीगढी संरक्षण समिति गठन गरेका छन् । गढीमा रहेको सानोगढी, पौवागढी, इनार र तोप हान्ने प्वाललाई स्थानीयले पुनर्निर्माण गरेरे ऐतिहासिक महत्वलाई जोगाउने काम गरेका छन् । गढी परिसरमा वनभोज स्थलको निमार्ण गरिएको छ भने खानेपानीको पनि व्यवस्था गरिएको छ । संरक्षण र पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि सिन्धुलीगढीमा हरेक कात्तिक २४ गतेका दिन गौरव दिवस मनाउन थालिएको छ । गएको कात्तिक २४ गते ‘राइड टु सिन्धुलीगढी’ नाम दिएर काठमाडौं–सिन्धुलीगढी साइकल यात्रा पनि गरिएको थियो । 

तर यतिमात्र पहलले सिन्धुलीगढीको संरक्षण नहुने संरक्षक आर्चायको भनाई छ । ‘३६५ दिनमा १ दिन हामीले दिवस मनाएर कसरी संरक्षण गर्न सकिन्छ ?, सिन्धुलीगढी दुलही हो र एक दिनको सिंगार पटारले सकिने ?’ उहाँको प्रश्न थियो । 

http://ujyaaloonline.com/news/66721
/